Biesiada Historyczna 2019 r.

W związku z przyznaną KGW BRZEZIE, dotacją w konkursie grantowym "Działaj Lokalnie 2019" zapraszamy członków KGW oraz mieszkańców Brzezia z rodzinami 27.09.2019 na godz 18.30 do szkoły podstawowej w Starkówcu Piątkowskim, na spotkanie połączone z krótkimi prelekcjami, wspomnieniami dotyczącymi przeszłości naszej wsi.
Historia wsi Brzezie - nasza wspólna sprawa!
Podzielmy się swoją historią (historią rodziny), pokażmy sąsiadom swoje stare zdjęcia rodzinne, opowiedzmy sobie ciekawe historie.
Po co? By nasza zwykła wieś, stała się wsią wyjątkową! 

Brzezie i Postułka w opracowaniu historycznym dotyczącym parafii w Winnej Górze

Kolejnym źródłem historycznym, które wspomina m.in. nasze Brzezie i Postułkę jest:

Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych, autorstwa księdza kanonika Stanisława D. Kozierowskiego dzisiejszej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, który wydany został w 1934 roku.

Podkreśloną kursywą dodałem własne uzupełnienie niektórych pojęć, dla łatwiejszego zrozumienia, rozwinąłem też niektóre skróty - pozostała pisownia jest oryginalna.

WINNAGÓRA, wieś na zachód od Miłosławia, pierwotnie wła­sność książęca składała się z kilku żrebi (rodzinne gospodarstwo rolne). Najdawniejszy dział to Trzeszczyokowo, posiadłość niegdyś Trzeszczyoka, w kącie Białego i Czarnego Piątkowa nad Szywrą, W początkach XIII wieku r. 1202—17 (Op. Lubiń. 4) dał książę Władysław Odonicz Trzeszczyokowo drogą zamiany klasztorowi Benedyktynów w Lubiniu, po nich dzierżył tę część r. 1398 (WMS IV. 3 str, 367) zwaną Mnichówką z wyspą Osiekiem, dzisiejszą Bocianią Górą, biskup poznański, który zlecił tę posiadłość kasztelanowi zbąskiemu Mścigniewowi z Piątkowa z rodu Awdańców, władają­cych w Starkowcu, Czarnym Piątkowie i Grójcu, za inny dział Czarnego Piątkowa Trzeszczyokowo zwano w początku XIV wieku Trzeszczem. Winnągórę samą darował przed rokiem 1250 (KDW I. 282) książę Bolesław Pobożny biskupowi poznańskiemu oraz 7 winiarzy, których na­zwiska były Daluj, Nowosiodł, Gorzuch, Woik, Sulisz, Zdzistryj i Świątek. Dalsze rozszerzenie majętności Winnejgóry nastąpiło w roku 1299 (KDW II. 824), gdy biskup poznański właścicielowi sołectwa w Winnejgórze. Małostryjowi Karśnie sprzedał przyległą wioskę, dziś nieznaną, Koszeniec (Kościeniec) i połączył ją z Winnągórą. Inne żrebia, które się złożyły na dzisiejszą Winnogórę, były następne: góry Sulejowiec, dzisiejsza Winnica, Karwoziele ku granicy Winnejgóry i Miłosła­wia w stronę Maciejewa, Sosnowica las po obu stronach drogi miłosławskiej, dziś z prawej strony las, z 1ewej strony probostwo, może pierwotnie nazwa Struki Pałczyńskiej płynącej przez probostwo a dopływu Osieka, Kobyla Góra przy drodze do Pałczyna na granicy Winnejgóry, Tobołki między Brzeziem a Czarnym Piątkowem, wresz­cie Brzezie i las Postułka, Prawdopodobnie Benedyktyni lu­bińscy, w rozmaitych okolicach sąsiedzi Awdańców, przez nich popierani, mieli tu kaplicę, niewiadomo czy już wtedy świętemu Mi­chałowi, patronowi Awdańców poświęconą. Roku 1288 (KDW II. 632) był tu dwór biskupa poznańskiego Jana, widocznie musiał też kościół tu się znajdować. Roku 1305 (1. c. II. 896) biskup pozn. Andrzej założył na nowo i uposażył kościół parafialny w Winnejgórze, dziesię­ciny przeznaczył dworskie z 12 wsi, z obojga Budziłowa, Łagiewek, Orajkowic a. Romieniewic, (a.? być może chodzi o skrót słowa "analogicznie", czyli autor wymienia dwie używane wcześniej nazwy dotyczące Rumiejek)  dzisiejszych Rumiejek, z Chudzic, dodał 2 wolne łany w Winnejgórze, określił wsie mające należeć do parafji, więc Winnagóra, w której jest kościół, Pałczyn, oba Piąt­kowa, Trzeszcz dziś nieznane, Chociczę i Ołaczewo, mieszkańcy tych wsi mieli proboszczowi dziesięcinę dawać osobistą. W XIV w. byli sołtysi Niemcy i dlatego nazywano wieś Winnogórą Nie­miecką, na początku roku 1360 (KDW III. 1435, 36), biskup poznański Jan sprzedał sołectwo w Winnejgórze Niemieckiej, liczące 4 łany i posiadające karcz­mę, jatki i kuźnię Piotrowi Gedryczkowiczowi i Marcinowi Szelkowiczowi. Roku 1510 (LBL f. 30) dziesięcina snopkowa należała się z dworów w Piątkowie, w Chociczy Górskiego i Dłońskiego i w Pałczynie, fertony zaś meszne (rodzaj daniny, składanej przez parafian proboszczowi w formie czynszu pieniężnego lub w naturze) płacili kmiecie w obojgu Ru­miejkach, Chudzicach, w obu Piątkowach, w Brzeziu, Chociczy, Ołaczewie i Pałczynie. W XVII wieku był w Winnejgórze folwark biskupi, wójtostwo i sołectwo. Spis proboszczów w Winnejgórze rozpoczyna się z Maciejem z rokiem 1406, w XV wieku był tu proboszczem Jan z Mieszkowa Mieszkowski w latach 1431—40, w latach 1440—46 Mikołaj Wierzbięta z Poznania, około roku 1479 Maciej z Sierakowa a po nim Jan Sie­rakowski z Poznania, przed rokiem 1518 dekretów doktor Jakób z Obornik, po roku 1518 medycyny doktor Piotr z Obornik, przed rokiem 1555 kanonik poznański Jakób Wedelicki z Obornik, około roku 1558 kanonik poznański Jan Łodzia Powodowski, roku 1782 Ignacy Prandota Trzciński, roku 1795—1809 Stanisław Serokomla Karoński. Z początku XVI weku pochodzi obraz Matki Bożej Łaskawej, już około roku 1630 we czci u wiernych. Staraniem biskupa Teodora Czartoryskiego i jego dzierżawcy miecznika poznańskiego Antoniego Boguckiego sta­nął murowany dom B. (? być może skrót odnosi się do słowa Boży, czyli kościół) roku 1766, który rozbudowano w roku 1912. Chrzciel­nica jest granitowa z rzeźbionem przykryciem z XVII wieku, późnogotycka monstrancja w XVII wieku odnowiona, najstarszy dzwon pochodzi z r. 1535, Prócz Winnejgóry dzierżył biskup poznański w parafji (wsie) Brzezie i Ołaczewo, inne wsie były w ręku ziemian. Patronat jest mieszany, prawo prezenty ma władza duchowna a ciężar bu­dowlany należy do majętności winnogórskiej w ²/₃ kosztów, Z starych nazw wspomnimy Przywitowo, część Pałczyna przy probostwie, rzekę Żeleźnicę w Brzeziu, nieznane dziś Wiorkowo między Brzeziem, Chociczą i Rumiejkami.

Fragment strony ze wspomnianego źródła.

Co się zaś tyczy: 
... nieznane dziś Wiorkowo między Brzeziem, Chociczą i Rumiejkami...
to nie takie to Wio(ó)rkowo nieznane, skoro nazwa zachowała się w pamięci niektórych mieszkańców, którzy dokładnie potrafią wskazać to miejsce - ale to już materiał na inny post.

Historia przysiółka Brzezie Pustołka vel Pustułka.

Nazwa Pustułka (ta forma widnieje na współczesnych mapach, wcześniej była to Pustołka lub Postułka) okazała się nazwą dość głęboko osadzoną w historii.  Wspominane już na tym blogu źródło historyczne: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z przełomy XIX-XX wieku, zamieszcza krótka wzmiankę na temat tej osady - oto ona:

Niestety nie podano w jakim okresie leśnictwo to funkcjonowało. Jest też drugie źródło, dobrze zdatowane, wspominające Pustołkę. Jest to mapa z 1803 roku gdzie nazwa ta odnosi się do karczmy stojącej na drodze między Szlachcinem a Winną Górą.
Mamy więc dwa tropy co do powstania osady i nazwy: jeden to karczma, której nazwa mogła wziąć się od takich słów jak: postój, stołować - kiedyś na dawnych kresach Rzeczpospolitej była karczma o nazwie Postujka. Drugi trop to leśnictwo (być może w była też leśniczówką) i słowo pustułka odnoszące się oczywiście do sokoła pustułki. Teraz należałoby tylko ustalić co było pierwsze: karczma, czy leśnictwo i sprawa byłaby przesądzona. Myślę, też, że różnorodność pisowni tego przysiółka wzięła się właśnie z próby łączenia nazwy bardziej pasującej do karczmy i nazwy odnoszącej się do ptaka, czyli pasującej do leśnictwa.

Fragment mapy z 1803 roku, wtedy jeszcze brak było połączenia między Czarnym Piątkowem a Brzeziem. Była już jednak dróżka łącząca Brzezie z Pustołką.

Na mapie jest też inna ciekawa dla nas nazwa - skrót Königl. który odnosi się do przysiółka Na Chudzice - ale to już historia  na  następny post.

Problemy, małe i duże.

Tak jak każde miasto, wieś, osiedle, tak samo Brzezie ma swoje małe i duże problemy z którymi borykają się władze (sołtys, rada sołecka) jak i mieszkańcy. Myślę, że jednym z istotnych problemów jest zwiększający się ruch  ciężkich samochodów (tirów), które zakłócają spokój wsi i powodują duże zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców oraz zwierząt. Zwłaszcza te tiry, których kierowcy nie przestrzegają ograniczenia prędkości. Zwiększony ruch spowodowany jest działalnością  firmy, która od kilku lat posiada magazyny w sąsiedniej wsi. Myślę, że konieczne jest wprowadzenie znaku ograniczenia do 40 km/h większych fragmentów drogi Szlachcin-Chocicza,  która przebiega przez Brzezie Stare - wieś Szlachcin ma na swym odcinku takie ograniczenie. Uważam też, że powinien się pojawić, przynajmniej jeden spowalniacz (próg drogowy), który skutecznie powstrzyma tych kierowców, którzy widząc prosty odcinek drogi (np. od kapliczki w kierunku na wieś Chocicza) znacznie przyśpieszają, nie zważając na to, że większość domów i wyjazdów z posesji usadowiona jest blisko skraju drogi. Każdy nawet najbardziej ostrożne wyjeżdżanie z posesji, przy aucie pędzącym po drodze ok. 80 km/h, stwarza duże zagrożenie.
Dużym problemem jest też brak utwardzonych poboczy, które zapewniłyby  bezpieczniejszy ruch pieszy i rowerowy, który szczególnie w okresie wiosenno-letnim jest spory. O chodnikach chyba na razie nie ma co marzyć.

Oczywiście problemów jest więcej i temat ten pewnie nie raz pojawi się na łamach tego bloga. Żeby nie było tak do końca poważnie i z problemami (mamy przecież piękną wiosnę) - ostatni problem trochę innej natury - do tej pory nie przyleciały do nas bociany, chociaż przygotowano im we wsi, kilka atrakcyjnych platform pod ich gniazda. Szkoda, bo ich widok zapewne ucieszyłby każdego z nas.

Brzezie w "Rocznikach" Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskie, z roku 1915.

„Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie” zaczęło swe działanie w lutym 1857 roku. Wśród inicjatorów był m.in. Tytus Działyński, twórca Biblioteki Kórnickiej, a pierwszym prezesem został August Cieszkowski. Pierwsze lata istnienia Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego to przede wszystkim przygotowywanie, opracowanie i druk „Roczników” – pisma Towarzystwa.

Oto fragment z "Rocznika" z roku 1915, dotyczący wsi Siedlec (dawniej różna pisownia) spod Kostrzyna, gdzie przy okazji wzmiankowano Brzezie. Z zapisy wynika, że ok. 1360 roku Brzezie stało się własnością królewską, a jakiś czas później przeszła na własność przedstawicieli rodu Grzymałów (Grzymalitów). Tu pojawia się pewien problem (będzie pojawiał się częściej), który będzie musiał być zweryfikowany; otóż wzmianka ta może dotyczyć leżącej obok wsi Siedlec, wsi Brzeźno, której nazwa mogła kiedyś brzmieć Brzezie.

Kolejnym fragmentem odnoszącym się już bez wątpienia, do naszej wsi jest wzmianka pod nazwą Wiorkowo, zaginioną osadą, która wg XV-XVI wiecznych dokumentów, graniczyła z Brzeziem, Rumiejkami, być może z Chociczą. 

Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Brzeziu.

Post ten nie jest gotowym opracowaniem na w/w temat. Przynajmniej na razie będzie  to publikacja materiałów jakie pozostały po działalności Towarzystwa Gimnastycznego Sokół we wsi Brzezie. Myślę jednak, że wszystko jest czytelne i nie wymaga żadnego komentarza. Zapraszam do zapoznania się z dokumentami - myślę, że wielu znajdzie w tych dokumentach wzmiankę o swoich przodkach i poczuje satysfakcję z dokonań przodków i rodzinnej wsi. 

 
 

  

  

Brzezie w Słowniku geograficznycm Królestwa Polskiego....

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914,  to dziś podstawowe źródło historyczne, gdzie znaleźć można wzmianki dotyczące nawet niewielkich wsi i osad. Oto fragmenty dotyczące wsi Brzezie. 
  

Fragment dotyczący osadnictwa Ziemi Średzkiej - Brzezie istnieje od 1338 roku.

 

Fragment dotyczący wsi o nazwie Brzezie, linią zaznaczyłem Brzezie średzkie.

W XIX wieku Brzezie miało 26 domów (gospodarstw), 224 mieszkańców. Wszyscy byli katolikami. Analfabetów było 55 osób.